آشنایی با زبان،گویش و لهجه محلی سولقان

یکی از ویژگیهای  اجتماعی مردم سولقان وروستاهای اطراف مانند جاهای دیگر ایران ؛  برخورداری از لهجه در مکالمات روزمره زبانی است .

 هم اکنون ما که به زبان فارسی سخن می گوییم بر اساس عرف و تبعیت از رفتار اجتماعی سایر شهروندان ضمن انکه تلاش می کنیم در برخوردها و سخن گفتن ها در محیط های شهری ویا تعاملات اجتماعی وفردی  با غیر بومی ها با زبان فارسی معیار سخن بگوییم از زبان مادری خویش هم در مکالمات روزمره  با هم محلی ها وبومی ها بهره می بریم که به آن لهجه می گویند.

روستاهایی مثل سولقان ،کن ،لواسان ومناطق قدیم تهران مثل دولاب ،طرشت و… برخوردار از  لهجه قدیم  تهرانی هستند که که بر اساس پژوهشهای استاد عباس اقبال آشتیانی  قبل از خراب شدن واز رونق افتادن شهرری که خود تمدن بزرگی بوده  به آن زبان رازی می گفتند این زبان از لهجات زبان پهلوی یعنی شعبه ای از زبان فارسی است که در قسمت شمال وشمال غربی ومغرب وجنوب ایران رواج  داشته و لهجه های مازندرانی ؛گیلکی ؛تاتی ولری وکردی وشیرازی وآشتیانی و… از بقایای همان زبانند.لذا میان لهجه های رایج در این مناطق منظور روستاهای شمیران واطراف تهران  اختلاف زیادی نیست و سخن یکدیگر را به راحتی می فهمند و تفاوتها در طرز اشتقاق کلمات ولحن صوت وادای مصوتها و صرف کردن افعال است .

لذا لهجه تهرانی قدیم که تا پیش از پایتخت شدن تهران  رواج داشت وامروز بقایا وکلماتی از آن را در ریش سفیدها واصیل های مناطق کهن تهران می توان یافت ؛ عین زبان ده نشینان فعلی مناطق کهن تهران مثل کن ؛سولقان ؛دولاب ؛طرشت  وآبادیها و روستاهای شمیران وقصران بوده است .اما زبان فعلی رایج درتهران که به آن زبان معیار هم می گویند ره آورد فعالیت علمی وادبی ادیبان ومنشیان ونویسندگان واستادان وشاعران است که از دوره قاجار به این سو رواج یافته است

ما در سولقان با واژه ها وکلماتی با همدیگر سخن می گوییم که اساس زبان وارتباطات اجتماعی مان را تشکیل می دهد این واژگان بر اساس ریشه کلمه،جایگاه و مصوت ها ی به کار گرفته شده دارای آهنگ و معانی ویژه ای هستند .   

 البته بررسی دستور زبان ومعیارها وچگونگی کاربرد کلمات ویا تغییر وتحولات این لهجه نیاز به زمان بیشتری دارد که از هدف ومنظور این مقدمه خارج است دراین مقام براین موضوع تاکید می کنم که زبان محلی ما یا همان لهجه تهرانی قدیم یکی از افتخارات وسندی بر هویت واصالت ودیرینگی ونشانی از

فرهنگ محلی وقومی  است .نباید تصور کنیم این کلمات بی ارزش وبی معنا وفاقد هویت هستند .تک تک کلمات که با لهجه  سولقانی با آن سخن می گوییم دارای ریشه زبانی واصالت معنایی وبار فرهنگی اند ونیاکان وگذشتگان واجداد مان با آن زیسته وبرای آن معنا وهویت ساخته اند وامروز حفظ واشاعه وبهره گیری از آن در مراودات وگفتار وبعضا در نوشتار لازم است .

“نشه یه وخ بگی؛ بشو دنبال کارت ای حرفا چیه  مزنی خودتو مسخره کردی؟!اونوخ نسل بعدی  به ما مخندن ومسخره مون موکونن ومگن اینا بی عرضه بون؛ نتونستن زبون ننه ای شونو نیگه دارن؟ “

لذا حفظ میراث و مرده ریگ گذشتگان که یکی ازآنها زبان وادبیات و واژگان اصیل است بر تک تک ما واجب است .همانگونه که امروز برای از دست دادن آثار باستانی وکهن محل مثل درهای عتیقه سید احمد وسید محمد و”سنگ اسبک “و سنگ علی شاه و… تاسف می خوریم، فردا روزی هم برای  از دست دادن زبان شیرین مادری حسرت خواهیم خورد ،چرا که با تک تک واژگان این زبان خاطرات بی شماری نهفته است .(1)

روابط عمومی دهیاری سولقان از طریق صفحه اینستاگرام این مجموعه از کاربران درخواست کرد کلماتی که گویش محلی دارند را برای این صفحه ارسال کنند که با استقبال گسترده شهروندان روبرو شد

این کلمات و جملات همراه با نوع بیان و معنی در این بخش منتشر می شود و در گزارش های بعدی تکمیل می شود

نَمگِدِه : نمی شود

اِشغِنجَک: سکسکه

موچاله: گوله شده

چیلَک: چوب خشک و نازک درختان

آرتو: معجونی از ترکیب مغز گردو و توت کوبیده شده

آغاستَه کِدی: پر کردن یا انباشت کردن چیزی بیش از ظرفیت

گِزلیک: چاقو

وَرگَه: آبند های دست ساز جهت آبیاری باغات

دولوح: چوب نازک و بلند که برای چیدن گردو استفاده می شود

کاهَه: سرفه

آفتِو: آفتاب ، خورشید

وازی: بازی

لوچوک: نوعی سبزی کوهی معطر با خواص درمانی و دارویی که در فصل بهار رویش دارد

بَفتا: افتادن، افتاد

مِزِنَم با چوق بَفتی مون جوق: میزنم با چوب بیفتی تو جوب

کجا ماخای بِشی: کجا میخواهی بروی

دَباش: حضور داشته باش

جُمَگ: نوعی کاسه

ایسی آوو: آسیاب

کِلا: تنور پخت نان

قَزقون: دیگ مسی

چاپیلیک: نوعی علف هرز

آجِلون: محل نگهداری مرغ و خروس

نَعلیجن: ناودون

نیهیب: هل دادن

اُمهَل:آنوقت

بِرار: برادر

بُخچَه: پارچه ایی که جهت بسته بندی لباس استفاده می شود

سَرُتَختَ باشورَنُت: روی سنگ غسالخونه بشورنت

اُوسال: افسار

بخش نوم چه: تقسیم نامه

پِلکُن: نردبان

شِلاف: برفی که همراه با باران می بارد

بُنَم: ببینم

آفتیَه: آفتابه

وَرگُدون: برگردون

هونَمدَم: نمی دهم

رَختارو باشوشتی: لباس ها رو شستی

شوکار: شب کار

تِفلید بَدا: هدر داد

پاری وَختا: گاهی اوقات

راها نَگِدی: مواظب باش نیفتی

دروا نِه: بیرون بزار

دِسقالَه: داس

آفِندِرَه: تبر

عاقالی: قارچ کوهی که در فصل بهار رویش دارد

دَخوف: بخواب

بانوستم: نوشتم

سرتافونی: برعکس،پشت و رو

مِتوره: میپاچه

پینَگ بزنم: بدوزم

لَم بَدیه: تکیه داده

کَش بِگتِه : بغل کرده

بارجُمَه: بغچه

آوو: آب

بِشیم دَروا: بریم بیرون

جوز: گردو

جوق: جوی آب

کیلیم کو: کلیدم کجاست

قِلاغ: کلاغ

زَهریجک: مارمولک

من دیَه نَمدونَم: من دیگه نمیدونم

بابا قمبیل: مارمولک بزرگ

گوسی کن: ارسال کن

پُسپُله: تفاله چای

دَستلاف: عیدی

پَسَخ: چرا

توسِهَ بِبار میا: اتفاق بدی می افتد

قرص باش : محکم باش

اِشکاف: کابینت

بار جومَه: ملافه ای که داخل سبد میوه می کشند

عیال عین کِلا موسوزه: بچه تب شدید دارد

چولو: تخم مرغ

دوره: ظرف دیزی

کورو: جوی آب سر پوشیده

خرچِنگال: خرچنگ

فِلوزِنه: گردوی جستجو شده زیر برگ ها توسط شخصی غیر از صاحب باغ

جازشن:هاونگ

جِزدوک: دنبه سرخ شده

اون سفر: آنوقت

کُتارَم درد موکونه: فکم درد می کند

کُفتَر: کبوتر

آوسِنایی: شنا

صباح: فردا صبح

جیجک: جوجه

دوماغ: بینی

دویار: دیوار

واهِل: بگذار

وَل: برگ

کِشکِرَک:نوعی پرنده شبیه کلاغ

پوچوله جوز: پوست گردو

گونگوش: گنجشک

سونَگ بِزیه: کپک زده

شاغال: شغال

جَعدَه: جاده

(1): به نقل از وبلاگ علی شیرین /روزنامه نگار